Οπως αναφέρει σε πρόσφατη μελέτη του το Τμήμα Ανάλυσης και Μελετών του ΙΕΝΕ, ο κτιριακός τομέας είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής Ενέργειας παγκοσμίως, ενώ στην Ευρώπη αντιπροσωπεύει περίπου το 40% της κατανάλωσης Ενέργειας και το 36% των εκπομπών CO2.
Αυτό θεωρείται ένα κρίσιμο θέμα, που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα, εάν η ΕΕ θέλει να επιτύχει την μακροχρόνια δέσμευσή της να γίνει «Ουδέτερη Ήπειρος από Άνθρακα το 2050-Carbon neutral continent in 20505».
Μόνο στην Ευρώπη, περισσότερα από 220 εκατομμύρια υπάρχοντα κτίρια ή το 75% του κτιριακού αποθέματος, είναι ενεργειακά ενεργοβόρα, με πολλά να βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα για τη θέρμανση, τον κλιματισμό και το ΖΝΧ τους, ενώ μόλις το 25% του αποθέματος θεωρείται «ενεργειακά αποδεκτό». Κατά μέσο όρο, ο ετήσιος ρυθμός βαθιάς ενεργειακής ανακαίνισης απόδοσης (deep energy renovation) μόλις αγγίζει το 0,2%, τόσο για οικιστικά όσο και για μη οικιστικά κτίρια της ΕΕ.
Η Ευρωπαϊκή ανάλυση στα πλαίσια της πρωτοβουλίας System Value6 δείχνει ότι, στη θέρμανση, μια στροφή 20% προς τις εφαρμογές αντλιών θερμότητας (heat pumps), που λειτουργούν με «πράσινη» ηλεκτρική ενέργεια θα μείωνε τις εκπομπές CO2 κατά 9%. Οι αντλίες θερμότητας, ΑΘ, σε συνδυασμό με την τηλεθέρμανση συνιστούν την κύρια εναλλακτική λύση θέρμανσης, αντί των συστημάτων θέρμανσης με χρήση ορυκτών καυσίμων. Το 2020 υπήρξε αύξηση 7,5% σε σχέση με το 2019, στην αγορά αντλιών θερμότητας, με περίπου 1,8 εκατομμύρια ευρωπαϊκά νοικοκυριά να την προτιμούν, ενώ το 2022 τα νούμερα είναι πολύ υψηλότερα όπως και οι προοπτικές μεγέθυνσης της αγοράς.
Αυτή η στροφή στις ΑΘ σε συνδυασμό με έξυπνες λύσεις, βασισμένες στις νέες τεχνολογίες ιδιαίτερα στον τομέα των αυτοματισμών, θα μπορούσε να εξοικονομήσει €3 δισ. με οφέλη και για την ανθρώπινη υγεία από τη μειωμένη ατμοσφαιρική ρύπανση, από τώρα έως το 2030.
Υπάρχουν δύο κύριοι τρόποι για να επιτευχθεί αυτό:
- Ο παραδοσιακός τρόπος είναι η βελτίωση του περιβλήματος του κτιρίου, με βελτίωση της μόνωσης του, για μείωση απωλειών θερμότητας και με την αλλαγή των ανοιγμάτων και των Η/Μ εγκαταστάσεων του, με νέα υψηλότερης ενεργειακής απόδοσης. Αυτός ο τρόπος αφορά, βασικά, το υπάρχον κτιριακό απόθεμα, σε συνδυασμό με την εφαρμογή συστημάτων αυτοματισμού.
- Ο δεύτερος, πιο καινοτόμος, πιο αποτελεσματικός και, εντέλει, ο πλέον φθηνότερος τρόπος είναι να εξοπλιστούν τα κτίρια με ψηφιακά εργαλεία που τους επιτρέπουν να προσαρμόζουν αυτόματα τη θέρμανση, τον φωτισμό και τα άλλα Η/Μ συστήματα στον αριθμό των ατόμων που είναι παρόντα ανά πάσα στιγμή, χρησιμοποιώντας ανάλυση δεδομένων σε πραγματικό χρόνο. Επίσης, τέτοια «αυτόνομα κτίρια» είναι εξαιρετικά πιο αποδοτικά, εάν χρησιμοποιούν συστήματα ΑΠΕ (πχ μικρά αιολικά ή φωτοβολταϊκά συστήματα ή γεωθερμικές αντλίες θερμότητας/ψύξης/ΖΝΧ) για την παροχή «πράσινης» ενέργειας που θα τα διαχειρίζονται από απόσταση, μέσω υπολογιστικών προγραμμάτων και λογισμικού. Είναι φανερό ότι ο τρόπος αυτός έχει εφαρμογή στις νέες κτιριακές κατασκευές, όπου έχουν εφαρμοστεί ήδη πολιτικές εξοικονόμησης στο περίβλημα, στο φωτισμό, στα Η/Μ συστήματα.
Η Πράσινη Μετάβαση
Στην Ευρώπη, τα κτίρια του μέλλοντος - οικιακά ή μη - βρίσκονται στο επίκεντρο της Πράσινης Μετάβασης, για ένα μέλλον χαμηλών εκπομπών άνθρακα με τη ψηφιοποίηση στον πυρήνα της πολιτικής αυτής. Η προώθηση της ψηφιοποίησης του οικοδομικού τομέα απαιτεί, όμως, κίνητρα για επενδύσεις προς τις τεχνολογίες αυτές. Η λειτουργία και η συντήρηση των κτιρίων αντιπροσωπεύουν μεγάλες κεφαλαιουχικές δαπάνες. Τα συστήματα διαχείρισης κτιρίων, που ενισχύονται από ψηφιακές τεχνολογίες, όπως το Internet of Things (IoT) και η Τεχνητή Νοημοσύνη (AI), πιθανά να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο διαχείρισης της ενέργειας τους, αφού προσφέρουν πλήρη διαφάνεια στον καταναλωτή, ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα και την καινοτομία, αυξάνουν την ευαισθητοποίηση στην
Πράσινη Μετάβαση. Επομένως, είναι σημαντικό, οι πρωτοβουλίες για την προώθηση προγραμμάτων ανακαίνισης, ιδιαίτερα δημόσιων κτιρίων, να συνυπολογίσουν το ρόλο που διαδραματίζουν οι ψηφιακές τεχνολογίες, ώστε τα κτίρια να γίνουν ενεργειακά πιο αποδοτικά και πιο έξυπνα. Αυτές οι πρωτοβουλίες θα βοηθήσουν τις Ευρωπαϊκές πόλεις να αποφασίσουν πού θα επικεντρώσουν καλύτερα τις προσπάθειές τους για την ανακαίνιση του κτιριακού τους αποθέματος, με νέες τεχνολογίες αλλά και τα κίνητρα που πρέπει να αναπτυχθούν, ώστε να οι πόλεις να μετατραπούν σε «έξυπνες πόλεις-smart cities10».
Οι νέες τεχνολογίες, για την εύρυθμη λειτουργία ενός κτιρίου, οδηγούν σε ευρύτερα οφέλη της επένδυσης σε πιο «πράσινα» κτίρια, που κυμαίνονται από βελτιωμένες συνθήκες εργασίας έως βελτιωμένες ευκαιρίες απασχόλησης για το 10% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού, που απασχολείται στον κατασκευαστικό τομέα. Η ΕΕ εκτιμά ότι, έως το 2030, θα δημιουργηθούν επιπλέον 160.000 «πράσινες» θέσεις εργασίας στον κατασκευαστικό τομέα της, μέσω ενός «Κύματος Ανακαίνισης-Renovation Wave11», ύψους 90 δις € ετησίως. Ο ρόλος της πρωτοβουλίας αυτής είναι να διευκολύνει την εξέλιξη, που σκοπεύει να διπλασιάσει το ποσοστό ανακαίνισης του κτιριακού δυναμικού της Ευρώπης, τα επόμενα δέκα χρόνια, και να συμβάλει στην επίτευξη του στόχου της να καταστεί η Ευρώπη
ουδέτερη ήπειρος, ως προς τον Άνθρακα, έως το 2050.
Τα προγράμματα στην Ελλάδα
Η Ελλάδα έχει μια σημαντική 10ετη, και πλέον, ιστορία στην προώθηση Προγραμμάτων Εξοικονόμησης Ενέργειας στον κτηριακό τομέα, από τις αρχές του 2010, με το πρόγραμμα «Εξοικονομώ», στα πλαίσια Ευρωπαϊκών προγραμμάτων από τα Ταμεία Συνοχής (Γ’ ΚΠΣ, ΕΣΠΑ, κλπ). Όλα αυτά τα χρόνια, εν μέσω της οικονομικής κρίσης αλλά και της πανδημίας COVID-19, τα προγράμματα αυτά συ-
νεχίστηκαν και υλοποιήθηκαν, με πολλούς δικαιούχους να βελτιώνουν τις συνθήκες θερμικής άνεσης τους στους χώρους διαβίωσης τους. Τα έως τώρα αποτελέσματα θα μπορούσαν να είναι πιο αποτελεσματικά, εάν διάφορα γραφειοκρατικά εμπόδια είχαν επιλυθεί και τα προγράμματα είχαν μεγαλύτερη διείσδυση στα πιο φτωχά στρώματα της κοινωνίας, που ζουν αντικειμενικά σε μη ενεργειακά κτίρια και πληρώνουν, όμως, υψηλό ενεργειακό κόστος.
Ενδεικτικά αναφέρονται τα προγράμματα που "τρέχει" το αρμόδιο Υπουργείο:
Το πρόγραμμα «Εξοικονομώ 2023» με Π/Υ €300 εκατ. από τα οποία διατίθενται €60 εκατ. αποκλειστικά για ευάλωτα νοικοκυριά,
με στόχο την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας.
Το πρόγραμμα «Εξοικονομώ – Ανακαινίζω» αφορά σε νέους από 18 έως 39 ετών, που θέλουν να αναβαθμίσουν ενεργειακά και να ανακαινίσουν την κατοικία τους.
Το πρόγραμμα «Φωτοβολταϊκά στη Στέγη», έχει συνολικό Π/Υ €238 εκατ. Η υποβολή προτάσεων έληξε στις 30 Ιουνίου 2023 και έχουν υποβληθεί 15.000+ αιτήσεις.
Στο πρόγραμμα «Ανακυκλώνω- Αλλάζω Θερμοσίφωνα», οι δικαιούχοι θα λάβουν voucher προκειμένου να αντικαταστήσουν τον ηλεκτρικό θερμοσίφωνα με ηλιακό, που μπορεί να φτάνει και στο 60% της συνολικής δαπάνης.
Το πρόγραμμα «Εξοικονομώ – Επιχειρώ» αναμένεται να ανακοινωθεί εντός του 2023 και θα αφορά σε πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, με επιχορήγηση έως και 50% για παρεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης.
Το Πρόγραμμα Ηλέκτρα έχει συνολικό Π/Υ €640 εκατ. με Π/Υ του Ταμείου €170 εκατ. και επιδοτεί επεμβάσεις που αφορούν στο κέλυφος, τα συστήματα θέρμανσης/ψύξης/αερισμού, στα συστήματα διαχείρισης ενέργειας και σε συστήματα ΑΠΕ στοχεύοντας στην αναβάθμιση της ενεργειακής κλάσης των δημόσιων κτιρίων, τουλάχιστον στην ενεργειακή κλάση Β, με παράλληλη επίτευξη, κατ’ ελάχιστον, 30% ετήσιας εξοικονόμησης πρωτογενούς ενέργειας, που απαιτείται για τις ανάγκες των H/M συστημάτων που εξυπηρετούν το κτίριο και 30% μείωση του CO2.
